Ορισμός

Πρόκειται για ένα όργανο (μια επιστημονική συσκευή) το οποίο διαθέτει ένα ελεύθερα αναρτημένο μαγνητικό στοιχείο το οποίο επιδεικνύει την κατεύθυνση του οριζόντιου μαγνητικού πεδίου της γης στον τόπο της παρατήρησης.

Μαγνητική απόκλιση

Στον παραπάνω ορισμό δύο είναι τα σημεία που χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή. Η κατεύθυνση του μαγνητικού πεδίου και ο τόπος της παρατήρησης. Ήδη κάναμε λόγο στο προηγούμενο άρθρο για τη μη σύμπτωση του αληθή (συμβατικά θεωρούμενου) και του μαγνητικού βορά. Κάναμε επίσης λόγο λίγο νωρίτερα για τη μετακίνηση του άξονα του γήινου μαγνητικού πεδίου. Το αποτέλεσμα αυτής της μετακίνησης είναι ότι η ένδειξη της πυξίδας δεν είναι σταθερή και μεταβάλλεται στο πέρασμα του χρόνου σε κάθε σημείο αλλά επίσης ότι διαφέρει από τόπο σε τόπο. Η διαφοροποίηση αυτή που παρατηρείται σε κάθε τόπο αποκαλείται μαγνητική απόκλιση. Η παρατήρηση αυτή είχε γίνει από τον 15ο αιώνα και μάλιστα ο Χριστόφορος Κολόμβος είχε απόλυτη επίγνωση του προβλήματος κατά τα ωκεάνια ταξίδια του τη δεκαετίας του 1490. Το 16ο αιώνα μάλιστα ο διάσημος αστρονόμος Έντμοντ Χάλευ (γνωστός από τον κομήτη που φέρει το όνομα του) επιχείρησε να διαπιστώσει εάν η μαγνητική απόκλιση που είναι διαφορετική για κάθε τόπο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την διαπίστωση του γεωγραφικού μήκους ενός σκάφους που ταξιδεύει στα ανοικτά, κάτι που τελικά δεν ισχύει. Ανάλογα με τον τόπο που βρισκόμαστε, η μαγνητική απόκλιση μπορεί να είναι δυτική ή ανατολική και ο υπολογισμός της γίνεται από τη διαφορά του μαγνητικού βορά σε δεδομένη στιγμή έναντι του συμβατικά θεωρούμενου αληθή βορά. Η μέτρηση της πραγματοποιείται με μοίρες. Στην περίπτωση που το σημείο που βρισκόμαστε τύχει να βρεθεί στην ίδια ευθεία του αληθή και του μαγνητικού βορά, τότε η απόκλιση είναι μηδενική. Αυτό όμως χρονικά ισχύει μόνο για δεδομένη στιγμή καθώς όπως είδαμε ο μαγνητικός βοράς μετακινείται.

Παρεκτροπή

Η τοποθέτηση της πυξίδας πάνω στο σκάφος δημιουργεί ένα πρόβλημα που πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη μας παρατηρώντας τις ενδείξεις που μας προσφέρει. Αυτό είναι το πρόβλημα της παρεκτροπής που δημιουργούν τα πάσης φύσεως μεταλλικά αντικείμενα του σκάφους και η οποία δεν είναι συνήθως σταθερή σε όλα το φάσμα των πορειών που ακολουθεί. Γι’ αυτό το λόγο όταν τοποθετείται η πυξίδα σε ένα σκάφος (ειδικά στα μεγάλα πλοία), ο ειδικός που την εγκαθιστά, προσπαθεί με ειδικούς μαγνήτες ή μέταλλα που τοποθετεί σε ειδικές θέσεις γύρω από αυτή, να ακυρώσει ή τουλάχιστον να μειώσει το φαινόμενο της παρεκτροπής. Στα μικρότερα σκάφη η διόρθωση σπάνια είναι δυνατή και γι’ αυτό κάθε πυξίδα πρέπει να συνοδεύει Πινάκιο Παρεκτροπών το οποίο δημιουργεί ο ειδικός διορθωτής και το οποίο ανά κατεύθυνση αναφέρει σε μοίρες τη διαφορά της ένδειξης της πυξίδας από τον μαγνητικό βορά. Η παρεκτροπή είναι δεξιά ή θετική όταν ο βοράς της πυξίδας είναι δεξιότερα του μαγνητικού βορά και αριστερή ή αρνητική όταν συμβαίνει το αντίθετο. Πάντα μετράται σε μοίρες. Όπως γίνεται αντιληπτό η παρεκτροπή είναι διαφορετική για κάθε πυξίδα ακόμη και εάν η ίδια πυξίδα μετακινηθεί σε διαφορετικό σημείο πάνω στο ίδιο σκάφος.

Παραλλαγή

Σημειώσαμε ήδη τα φαινόμενα της Απόκλισης και της Παρεκτροπής τα οποία πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη μας στη χάραξη της πορείας ενός σκάφους ανά περιοχή. Την παρεκτροπή την υπολογίζουμε από το σχετικό Πίνακα Παρεκτροπών της πυξίδας μας ενώ την Απόκλιση κάθε τόπου από την σχετική ένδειξη από το ανεμολόγιο του αντίστοιχου ναυτικού χάρτη. Για την διευκόλυνση μας στους υπολογισμούς που πρέπει να γίνουν για τον πρακτικό υπολογισμό των πορειών ενός σκάφος από τον χάρτη στην πυξίδα (αλλά και το ανάποδο όταν πρόκειται για διοπτεύσεις) εισάγουμε τον όρο της Παραλλαγής. Η Παραλλαγή είναι το αλγεβρικό άθροισμα της Απόκλισης και της Παρεκτροπής. Μας βοηθά για την μείωση των απαραίτητων υπολογισμών Απόκλισης και Παρεκτροπής όταν πραγματοποιούμε αλλεπάλληλους υπολογισμούς κατά τον πλου ενός σκάφους αλλά πρέπει να σημειωθεί ότι εξαρτάται απόλυτα από το εύρος των Παρεκτροπών της πυξίδας σε μεγάλες αλλαγές πορείας και γι΄ αυτό θα πρέπει να χρησιμοποιείται με ιδιαίτερη προσοχή αν οι Παρεκτροπές είναι μεγάλες. Τα μικρά σκάφη συνήθως δεν αντιμετωπίζουν τόσο μεγάλο πρόβλημα παρεκτροπών και γι’ αυτό το λόγο ο υπολογισμός της πορείας με την Παραλλαγή είναι ιδιαίτερα πρακτική.

Γυροπυξίδα

Τα παραπάνω προβλήματα δεν αντιμετωπίζει η γυροπυξίδα ή γυροσκοπική πυξίδα η οποία είναι ένα όργανο που δεν λειτουργεί με μαγνητισμό και το οποίο μας προσφέρει την ένδειξη του αληθινού και όχι του μαγνητικού βορά. Η λειτουργία της βασίζεται σε ένα γυροσκόπιο το οποίο λειτουργεί εκμεταλλευόμενο τις δυνάμεις της βαρύτητας. Είναι ανακάλυψη του Αμερικανού Έλμερ Σπέρρυ από το 1911 και βρίσκεται σε όλα τα μεγάλα πλοία. Καθώς έχει μεγάλο όγκο και βάρος και απαιτεί ενέργεια για τη λειτουργία της δεν συναντάται σε μικρά σκάφη.